Dnia 2 grudnia 1747 roku odbyła się wizytacja parafii w Proszowicach (koło Krakowa). Z dokumentu powizytacyjnego wybrałem fragmenty, które opisują materialny stan kościoła oraz kaplic i oratoriów w na terenie parafii. Jest to moje tłumaczenie z łaciny z pomocą tłumacza w Google, a także uwspółcześnienie języka staropolskiego.

 

KOŚCIÓŁ I KAPLICE PROSZOWICKIE A.D. 1747.

 

W tym mieście Proszowicach, Dziedzictwa Świętego Królewskiego Majestatu, jest kościół parafialny wizytowany w roku 1728 dnia Dnia 17 miesiąca stycznia, pod wezwaniem Wniebowzięcia Błogosławionej Maryi Dziewicy i św. Jana Chrzciciela, murowany, w kształcie podobnym do statku, z kaplicami, zakrystią, dwoma portykami, ma ceglany dach, samo sklepienie w chórze większym i w mniejszym już się zawala, chór drewniany, w którym są małe organy. Konfesjonał drewniany, jedna ławka w dużym chórze drewniana, cała i wygodna. Stalla w małym i dużym chórze drewniana i zniszczona. Wieża drewniana, w której są trzy dzwony, z których największy jeszcze nie konsekrowany. Cmentarz w części murem, w części drewnianym płotem otoczony. Kostnica drewniana obok muru kościelnego. Bramy do kościoła dwie. Okna w tymże kościele wydłużone, niedawno nareperowane. Ambona drewniana od rogu Epistoły, znajdująca się w środku kościoła. Ten kościół zwą konsekrowanym, lecz w którym roku i przez kogo, nie jest stwierdzone. Dzień jednak Dedykacji obchodzony jest w siódmą niedzielę po święcie świętej Pięćdziesiątnicy. Z dawnych wizytacji stwierdza się, że beneficjum to wcielone jest do Uniwersytetu Krakowskiego, od samego wcielenia w roku 1550: czwarta feria w oktawie Bożego Ciała. Najświętszy Sakrament przechowywany godnie w Cyborium drewnianym, na zewnątrz i wewnątrz malowanym, dobrze zamknięty, w puszce srebrnej wewnątrz pozłacanej, Odnowiony dnia 25 miesiąca właśnie minionego, listopada. Lampy przed Nim tylko w czasie nabożeństwa się palą. Do chorych w oddzielnym naczyniu srebrnym wewnątrz pozłacanym jest noszony. Wystawiany jest w święto Najświętszego Różańca, w święto św. Barbary dziewicy i męczennicy, z mocą Odpustów od Świętej Stolicy Apostolskiej (...) z roku 1709. Relikwie znajdują się w Pacyfikale srebrnym pozłacanym, i mówią, że są relikwiami św. Agnieszki, lecz nie stwierdza się ich autentyczności. Chrzcielnica od rogu Epistoły marmurowa, w której miedziane naczynie pobielane i woda w tym roku poświęcona i ze świętymi olejami zmieszana. Naczynie (piscina) od rogu Epistoły głównego ołtarza dobrze zamknięta. Oleje święte w naczyniach srebrnych, w tym roku konsekrowane, w tym samym miejscu od rogu Epistoły w szafie dobrze zamkniętej są przechowywane. Do chorych w oddzielnym naczyniu srebrnym są noszone. W tym kościele jest szesnaście ołtarzy, z których siedem konsekrowanych, używających portatilia z relikwiami, które dokładniej w Inwentarzu będą opisane.

 

Zakrystia murowana z całą galerią (sufitem), w której są dwa okna z żelaznymi kratami, drewnianymi szafami o różnych kształtach do przechowywania w nich sprzętów kościelnych. Z zakrystii są drzwi żelazne do skarbca, okno jedno z żelazną siatką (kratą - craticula), w którym to skarbcu także są szafy (...) do przechowywania sreber kościelnych. Również jest murowany składzik (asservatorium) z zakrystii dla przechowywania pozostałych sprzętów kościelnych.

 

O wzniesieniu tego kościoła nie ma informacji wcześniejszej, jak tylko w Księdze Zapisanych Beneficjów (Liber Beneficiorum Retaxationem), następnie [księga] Wizytacji Kazimierzowskiej (Visitatio Casimirsciana) i inne Prawa, Urzędy, Dokumenty i Dekrety w jednym zwartym woluminie się znajdują.

 

Wsie do parafii należące: Pierwsze miasto Proszowice. Także wsie Opatkowice, Klimontów, Kowary, Szczytniki, Gniazdowice, Laganów (Łaganów), Jakubowice, Górka, Stągniewice i Makocice. Osób do spowiedzi wielkanocnej zliczonych jest 1763, którzy wszyscy tego roku byli rozgrzeszeni.

 

Kaplica albo kościół pod wezwaniem Najświętszej Trójcy i św. Rafała na Przedmieściu Proszowickim usytuowany, niekonsekrowany, drewniany, z zakrystią i portykiem, otoczony drewnianym płotem, mieszczący trzy ołtarze, większy o drewnie malowanym, w którym obraz łaskami słynący (Imago Gratiosa) Błogosławionej Dziewicy Maryi, wzniesiony kosztem Szanownego [ks.] Lutoborskiego. Drugi ołtarz św. Antoniego. Trzeci św. Rafała, one mają portatilia. Podłoga drewniana, dach z gontu. Wyżej wspomniany Szanowny Lutoborski ma zarząd nad tą kaplicą albo kościołem i pozwolenie celebrowania Ofiary Mszy świętej, co w czasie wizytacji uczynił. W posagu ma pół łanu pola, i dwa dodatki zwane Przymiarkami od wszystkich ciężarów wolne. Inwentarz wspomnianej kaplicy albo kościoła niżej jest opisany.

 

We wsi Gniazdowiec, dziedzictwa Jaśnie oświeconego (bardzo bogaty szlachcic) Packa (Pacek), jest prywatne oratorium, nie używane do rzeczy świeckich, i oddzielone, w którym Ofiara Mszy świętej w obecności tylko Małżeństwa Jaśnie Wielmożnych Paczków jest celebrowana, bez uszczerbku dla kościoła parafialnego proszowickiego, i to z uprzednim pozwoleniem na Konsystorzu Generalnym Krakowskim otrzymanym.

 

Także we wsi Kowary Dziedzictwa Jaśnie oświeconego (forma grzecznościowa wskazuje na bardzo bogatego szlachcica) Dobińskiego jest kaplica albo prywatne oratorium, przyzwoite, wyłączone z innego użytkowania, w którym rzadko Msze święte są celebrowane za wcześniejszym pozwoleniem od Konsystorza Generalnego Krakowskiego. Te pozwolenia albo indulty w naszej obecności udzielone (...).

 

Także we wsi Górka dziedzictwa Ojców Dominikanów Konwentu Krakowskiego jest kaplica drewniana nie konsekrowana, w której Ofiara Mszy św. nie jest odprawiana, gdyż ci sami Ojcowie Dominikanie nie mają pozwolenia (możliwości) na jej celebrowanie.

Jest jednak poza miastem Proszowice kościół szpitalny Świętego Ducha, i szpital, które to kościół i szpital, wraz z ich dochodami z fundacji i obowiązkami, opisano bardziej szczegółowo poniżej.

 

Jest także inny drewniany szpital, nie zaaprobowany, z dwoma piecami hypokaustycznymi, i pomieszczeniami w całości pokrytymi strzechą, nie ma żadnej fundacji.

 

Opis stanu kościoła proszowickiego

 

Wchodząc z miasta do kościoła jest przysionek od Rynku, w nim podsiębitka nie cała i dużo w tarcicach stragarzach sterana. Z przysionku tego, inaczej babińca, są drzwi do kościoła dwoiste na zawiasach i hakach żelaznych ośmiu z wrzeciądzem i skoblami dwoma, z kłódką i kluczem dobrymi do zamykania, także drąg drewniany z drugiej strony tych drzwi, do zasuwania. Pręt albo hak żelazny jeden z dwoma skoblami do zatrzymania drzwi. Te drzwi są z jednej strony do połowy drewniane, z drugiej strony żelazne całe.

Wchodząc z drugiej strony od południa do kościoła, jest kruchta, do niej są drzwi drewniane dwoiste na czterech zawiasach z wrzeciądzem i skoblami, z kłódką i kluczem dobrymi do zamykania. Wszedłszy do kruchty, są drzwi na kaplicę kowalską żelazne na zawiasach i hakach żelaznych z wrzeciądzem i skoblem, z kłódką i kluczem dobrymi. Z kruchty są drzwi do kościoła, z jednej strony drewniane, z drugiej strony żelazne całe, na zawiasach i hakach żelaznych siedmiu z wrzeciądzem i skoblami, z kłódką i kluczem dobrymi, z zamkiem i kluczem dobrym. Haki żelazne trzy, skobli sześć. Do zakrystii są drzwi z jednej strony drewniane, z drugiej żelazne na zawiasach i hakach trzech, z zamkiem i kluczem dobrym, także klamka jest na kształt zamku, ale bez klucza. Z zakrystii są drzwi do sklepiku drewniane na zawiasach i hakach z wrzeciądzem i skoblami. Z tej zakrystii są drugie drzwi do skarbca, całe żelazne, na zawiasach i hakach żelaznych, z zamkiem i kluczem dobrymi. Także jest klamka na kształt zamku, bez klucza. Idąc na chór, są drzwi żelazne, w kratę, na zawiasach i hakach żelaznych, z zamkiem popsutym bez klucza. Idąc po schodach kamiennych na chór w cyrkuł ciągnącymi się, są drzwi w kratę żelazną na chór z zamkiem i kluczem dobrymi.

Po kościele idąc albo po wiązaniu, są drzwi drewniane w facjacie na mniejszy chór, na zawiasach i hakach żelaznych, ze skoblami i kłódką do zamykania. W kościele formy w mniejszym chórze przez sejmik trochę potyrane. Drugie formy od wielkich drzwi kościelnych pod chórem są dużo potyrane.

Ławki wszędy napsute są. Konfesjonał jest jeden bez kratek. Chór wielki drewniany, malowany, na nim są małe organy ("na nim iest organum małe"). Posadzka w kościele jest kamienna, dużo zdezelowana. Mury kościelne od pierwszej facjaty od południa aż do drugiej facjaty mniejszego chóru. To samo od północy od facjaty pierwszej kawałkiem. To samo w mniejszym chórze koło wielkiego ołtarza, górą rysują się. Sklepienie od facjaty pierwszej pada, tylko je rusztowanie podpiera. Facjaty: pierwsza od zewnątrz nachyla się w miasto. Druga od mniejszego chóru rozstępuje się.

Dachówka popsuta była na całym kościele, teraz jest nowa w karpią łuszczkę, nad kaplicami świętej Barbary i świętego Rafała, i nad kościołem od północy kawałkiem ułożona. Wiązania pod sygnaturką inaczej pod kopułą znaczna jest reparacja, także i na kaplicach krokwy albo szufnice nowe są podwleczone. Łaty nowe są pod nową dachówką.

Dzwonnica jest na cmentarzu drewniana, drzwi do niej są drewniane na zawiasach i hakach żelaznych, z wrzeciądzem i skoblami dwoma, z kłódką i kluczykiem, schody, po których wchodzą dzwonić, są drewniane. Kostnica jest mała, przybudowana pod murem kościelnym między filarami. Cmentarz z dwóch stron, od wschodu i od północy, jest murem obwiedziony, ale już mury, ze starości zużyte ("antiquitate consumpti"), walą się. Z drugich zaś dwóch stron, od ogrodu i od południa, parkanem jest obwiedziony, który to parkan z tarcic jest świeżo reparowany. Brama inaczej wrota w murze są drewniane na kunach żelaznych, z wrzeciądzem i skoblami dwoma. Te wrota są z Rynku prosto na cmentarz. Furtka w parkanie jest na probostwo, w której są drzwi na zawiasach i hakach żelaznych, z klamką żelazną i rękowiścią inaczej antabką żelazną. Druga furtka z drzwiami na zawiasach i hakach żelaznych z klamką drewnianą. Ta furtka jest do domków Mansjonarzy. Tak samo są dwie furtki, jedna na południe, druga na północ ("ad aquilonem"), puste, bez drzwi.

 

Inwentarz położonej za miastem Proszowice kaplicy albo kościoła

pod wezwaniem Najświętszej Trójcy.

 

Wchodząc na cmentarz jest bramka drewniana, w niej są drzwi na zawiasach i hakach żelaznych z zamkiem, parkanem z tarcic obwiedziony jest cmentarz, ale "malitia hominum" (z powodu złości ludzkiej) przęsła trzy od południa zabrane są. Wchodząc do przysianku kościelnego, są drzwi na zawiasach i hakach żelaznych z zaporą drewnianą. W tym przysionku są drugie drzwi na południe na zawiasach i hakach żelaznych z zamkiem i kluczem. Do kościółka tego z przysionku, inaczej z babieńca, są drzwi na zawiasach i hakach żelaznych z wrzeciądzem i skoblami.

W kościółku ołtarzów jest trzy. Wielki pod wezwaniem świętego Antoniego. "2dum Altare majus, in quo altari est Imago Gratiosa Beatae Virginis Mariae, haec duo altaria sumptu Adni Rindi Lutoborski sunt extructa. Tertium altare Sancti Raphaelis.

Ławki są drewniane po obydwu stronach, chórek drewniany z tarcic, niewielki. Z tego kościółka do zakrystii są drzwi na zawiasach i hakach żelaznych z zamkiem i kluczem dobrymi, także i wrzeciądzem i skoblami dwoma, do zamykania. W zakrystii jest okno dobre w ołów oprawne, w nim na krzyż są dwie szyny żelazne, także i okiennica jest do zapierania. Mensa drewniana jest do ubierania się księdzu do Mszy świętej. Z zakrystii są drzwi na zachód na zawiasach i hakach żelaznych z zaporą drewnianą. Cały ten kościółek "gątami" niedawno "nadokryty".

 

Ecclesia Hospitalis Prossovicensis.

 

Ten kościół jest drewniany, pod wezwaniem Świętego Ducha oraz świętych Hieronima, Leonarda, Marty, Katarzyny i Barbary dziewic i męczennic, z bardzo zniszczonym portykiem. Drzwi do tego kościoła są jedne, na późne popołudnie, zamykane kluczem. Podłoga w tym kościele jest drewniana, od północy zniszczona. Wszystkim ścianom poważnie grozi zawalenie się, szczególnie za dużym ołtarzem ściana zawaliła się i w miejscu tym tylko "asseres affixi". Podłoga drewniana. Sześć okien zniszczonych. Chór drewniany, w którym "Organum vulgo Pozytew" zniszczony. Ambona drewniana znajdująca się z lewej strony, pomalowana. Dach i wieżyczka, podobnie jak cały kościół, wymagają poważnego remontu, a raczej odbudowy na nowo. Dzwony nad portykiem dwa, większy i mniejszy, okazuje się, że są poświęcone. "Haec Ecclesia est consecrata per Rmum olim Joannem Annicinum Episcopum Laodicensem" - którego roku, nie stwierdzono. Ufundowany i uposażony "ab Illustri olim Joanne de Oświęcim Sacrae Theologiae Doctore, Praeposito Prossovicensi, Collationis Illustris Praepositi Ecclesiae Parochialis Prossovicensis pro tempore existentis et Famatorum Proconsulis Consulum, totiusque Magistratus Oppidi Sacrae Regiae Majestatis Proszowice". Najświętszy Sakrament przechowywany jest w Cyborium drewnianym, dobrze zamkniętym i bezpiecznym, w puszce srebrnej w środku pozłacanej. W tym kościele ołtarze są trzy. Pierwszy wielki drewniany, mensę ma murowaną, z portatilium. W ołtarzu tym znajduje się namalowany obraz Świętego Ducha. "Secundum altare Collaterale a cornu Evangelii ligneum, mensae lignae, Portatile adhibetur. In quo est Imago Beatae Virginis Mariae. Tertium altare a cornu Epistolae Sanctae Catharinae Virginis et Martyris mensam muratam non consecratam habet. Sacrarium a parte sinistra ligneum sera fixa et pensili clauditur, fenestra una cum Craticula ferrea Servatorium pro utensilibus Ecclesiae ligneum et mensam ligneam in se continens".

***

Podobne:

https://trzy-krainy.szkolanawigatorow.pl/nici-caego-swiata-acza-sie-w-ornacie

https://trzy-krainy.szkolanawigatorow.pl/koscio-sw-wincentego-z-saragossy-pleszow-1747-rok

 

Żródło:

https://sdm.upjp2.edu.pl/obiekty-archiwalne/acta-visitationis-decanatus-proszoviensis-et-vitoviensis-vigore-instrumenti-delegationis-a-r-d-andrea-stanislao-kostka-in-zaluskie-zaluski-episcopo-cracoviensi-duce-severiae-emanati-in-persona-r-d-mathiae-josephi-a-lubna-lubinski-canonici-cathedralis-et-consistorii-generalis-cracoviensis-iudicis-surrogati-praepositi-ressoviensis-a-d-1747-factae

 

 

 

 

---

tagi: kościół w proszowicach 

	Trzy-Krainy
	11 grudnia 2023 11:35

13     567    7 zaloguj sie by polubić