Ładnych kilka dziesiątków lat temu wybrałem się z pewną grupą modlitewną do… no właśnie…

            - Gdzie jedziemy?

            - Gdzieś koło Warszawy.

            - To kupcie mi bilet, a potem oddam.

            Tak to się zaczęło. A wieczorem dziesiątka studentów wsiadała na Centralnym do pociągu. Było wesoło i nawet nie zauważyłem, dokąd jedziemy. Pomodliliśmy się, ktoś grał na gitarze, było pobożnie przez cały czas.

             Usnąłem, ale zaraz mnie budzą, bo trzeba wysiadać. Zdziwiłem się, bo na stacji pisało Malbork. O, świetnie. Ciekawe, co będzie dalej. Nie dałem po sobie poznać, że nie wiem, dokąd jedziemy, a byłem jedynym w grupie wiedzącym o tym. Zaraz był kolejny pociąg. Dość szybko wysiedliśmy. Pasłęk. Potem bieg we mgle i już o świcie, by złapać następny lokalny pociąg. Wsiadamy i już odjeżdża. Po paru minutach wysiadamy. Zielonka Pasłęcka, jeśli dobrze pamiętam. Piękna miejscowość, niezliczone gniazda bocianie, klekot ze wszystkich stron.

            Doszliśmy do pewnej miejscowości, gdzie w leśnym domu spędziliśmy pobożnie kilka dni. Był dokładnie początek maja. Przestrzeń wypełniało słońce i klangor żurawi, a po polach i lasach, i wśród spotykanych co krok małych jeziorek w kotlinkach uwijały się dziki, których chyb nieraz można było dostrzec chybotający się nad zielonymi już zaroślami.

            Od dzieciństwa słyszałem czasami wyrażenie „mazurskie nazwy”. Było to bardzo tajemnicze, ale wówczas na Mazurach nie bywałem. Po nabyciu natomiast znajomości języka łotewskiego każdy już może trochę polewitować nad tymi nazwami. Jeśli ktoś nie zna łotewskiego, to pomogę.

            Niedaleko znajdowała się miejscowość Kronin. Nazwa jak nazwa, ale… po łotewsku kronis to korona, a zdrobnienie od kronis, mogące być także nazwiskiem, można zapisać Kronin, oczywiście bez łotewskich znaków.

            Koło Pasłęka leżą Kajmy. Po prusku na pewno oznacza to wieś. Obok są Gulbity. Po łotewsku gulbis to łabędź, a gulbitis to młody łabędź. Nazwa rozszyfrowana.

            Kawałek na południe od Zielonki Pasłęckiej są Małdyty. Po łotewsku maldiit to znaczy oszukiwać, wprowadzać w błąd, a maldiities oznacza pomylić się, błądzić. Ja tutaj trochę upraszczam jęz. łotewski, bo musiałbym co chwila wklejać łotewskie czcionki i na przykład, gdzie są dwie samogłoski, powinienem umieścić samogłoskę z poziomą kreską u góry, co po prostu oznacza samogłoskę długą. Ale Łotysze nieraz też tak piszą. Małdyty też rozszyfrowane.

            Dalej na wschód, za Morągiem jest jezioro Narie i utworzone od niego nazwy dwóch miejscowości Naryjski Młyn i Ponary, czyli teren leżący obok, przy, nad (po-) jez. Narie. A także jeszcze jedna wieś Gulbity. A na południowym brzegu Lusajny Małe – po łotewsku luusis to ryś. A niedaleko kolejne Lusajny.

            Na południe od Elbląga, niedaleko rzeki Dzierzgoń, są Protajny. Po łotewsku może ta nazwa pochodzić od czasownika prast – umieć, np. es protu [czyt. prłotu] – ja umiem, a w trzeciej osobie l. poj. jest prot.

             A rzeka Dzierzgoń to zdaje się dawna Sirgune. Mamy tu rdzenie dwóch słów: uguns – ogień oraz sir- mogące pochodzić od sirot [czyt. sirłot] – napadać, łupić. Nazwa tej rzeki nie wskazywała by na pokojowe, lecz wojenne wydarzenia wokół niej się toczące. Na konferencji w Gniewie nie będę, więc nie zapytam się wykładowcy o znaczenie słowa sirgune.

            Sama nazwa Pomezania oznacza teren leśny, po-mez. Po łotewsku meżs to las.

            Ktoś z Mazur, z miejscowości Starławki zapytał się mnie, co oznaczałaby ta nazwa. Podpowiedział, że pierwsza część pochodzi od pewnego nazwiska. Ale druga część, pochodząca od słowa lauki? Proszę bardzo: lauki to pola. Jak ktoś mówi, że mieszka laukos [czyt. lałkłos], to znaczy że mieszka w polach, albo na wsi. A jeszcze jezioro obok: Dejguny może pochodzić o słów: uguni – ognie i deja – taniec.

            Zastrzegam, że jest to wszystko lewitacja i rozszyfrowywanie nazw pruskich z pomocą łotewskiego. Myślę, że trochę jednak przybliża nas do prawdy.

            A nazwa Mazury? Myślę, że w ramach językoznawstwa amatorskiego można spróbować rozjaśnić i to. Po łotewsku mazs – mały, maza – mała, juura – morze. Stąd maza juura, czyli małe morze, Mazjuura, pasowałoby do Mazur, gdzie małych mórz, czyli wielkich jezior („Kraina Wielkich Jezior”) nie brakuje.

            Także słowo jezioro podobnie brzmi po łotewsku: ezers. Można by więc spróbować polewitować szerzej, globalniej, za pomocą słów ezer(s) i juura. Mamy chociażby słowo fjord oznaczający charakterystyczną zatokę morską w Norwegii, a słowo morze w którymś ze starych nordyckich języków brzmi fjezer. No dobrze, lądujemy. Dziękuję za uczestniczenie w krótkim kursie lewitowania.

            P.S. Z okien klasztoru w Rywałdzie, w Ziemi Chełmińskiej, nie widać jeziora Mełno, gdyż znajduje się za kilkoma pagórkami. Myślę, że nazwa Mełno może oznaczać jezioro mające czarną wodę. Po łotewsku melns – czarny, melna – czarna. A melno [czyt. mełnło] użyte jako czasownik oznacza: oczernia, np. on oczernia.

---

tagi: mazury  język łotewski 

	Trzy-Krainy
	2 lutego 2025 09:41

13     719    12 zaloguj sie by polubić