Rozpoczynając naukę języka łotewskiego, powoli również i – początkowo - bardzo ogólnie zapoznawałem się z dziejami Kościoła na ziemiach łotewskich. Okazało się, że i Kościół musiał się niejako nauczyć języka miejscowych. Nie byli nimi w przeważającej liczbie, zwłaszcza w początkowych latach, ludzie z plemion łotewskich, lecz fińskich. Liwowie bowiem zamieszkiwali większość terenów nadmorskich (z wyjątkiem Kurów na Zachodzie) i brzegi dużych rzek daleko, nawet 100 kilometrów, w głąb lądu.

            Wówczas bowiem, a była to druga połowa wieku XII, pojawiła się możliwość budowania trwałej struktury Kościoła na tych ziemiach, które nie były nieznane, gdyż przechodziły przez nie szlaki handlowe, głównie wodne – morskie i rzeczne. Mówi o tym i pisze, i to już od wielu lat, pan Gabriel Maciejewski. Również pan Gabriel Ronay w książce „Zaginiony król Anglii” podkreśla znaczenie i rozwój pobliskiego i znacznie ważniejszego szlaku wareskiego. Szlaki te były, że tak się wyrażę, konsolidowane, niestety nie drogą pokojowych rozmów, ale za pomocą licznych wojen. I tak w połowie wieku XII Rurykowicze podbili plemię lechickie Więciców (Wiatyczów) na rozległych terytoriach nad rzeką Moskwą, czyli mniej więcej w połowie drogi wareskiej, zdobywając ich grody, i by jeszcze bardziej kontrolować cały szlak handlowy z północy na południe. Można o tym posłuchać na Youtube, „Jak Polacy Moskwę zbudowali”. Mniej więcej w tym czasie cesarstwo niemieckie podbiło ostatnie państwo połabskie nad Bałtykiem. Pisał o tym w Szkole Nawigatorów kilka lat temu bodajże pan Natusiewicz.

            Wkrótce Kościół, mając już jakoś ugruntowaną strukturę w okolicach Lubeki i Kilonii, wysłał zespół mnichów-misjonarzy, na tereny (dzisiejszej Łotwy) działalności kupców z różnych krajów, w tym także niemieckich. Św. Meinard, augustianin, wysłany przez biskupa z Bremy, został najpierw kapelanem statku kupców z tego miasta, a w 1180 roku rozpoczął swoją działalność w głębi lądu, budując drewniany kościółek w Ikšķile [czyt. ikszczile]. Z ochrzczonych miejscowych Liwów utworzył pierwszą parafię w krajach bałtyckich. Murowany kościół w Ikšķile oraz takiż mały zamek w Ikšķile oraz drugi niedaleko, w miejscu, które potem zaczęło się nazywać Kirchholm, to były pierwsze murowane budynki w okolicznych krajach. Zachowane i odrestaurowane mury kościoła w Ikšķile istnieją do tej pory i w sierpniu jest tam sprawowana Msza święta. W 1186 roku biskup Bremy konsekrował Meinarda na biskupa i poddał nową diecezję tej w Bremie. Meinard umarł w 1196 roku, a biskup Albert po kilku latach przeniósł katedrę do szybko rozwijającej się Rygi, a wkrótce i relikwie Meinarda także. Został on ogłoszony świętym, a jego relikwie są do tej pory w tym kościele, mimo, że w czasie rewolucji protestanckiej 1523-1524 roku katedrę zbezcześcili i przejęli luteranie. Tutaj można zobaczyć jego grobowiec: Meinards — Vikipēdija

                        Na stronie katolickiej parafii św. Meinarda w Ogre można zapoznać się z początkami ewangelizacji: Ogres Sv. Meinarda Romas katoļu draudze » Svētais Meinards (ap 1130 – 1196)

            W mieście Ikšķile na ulicy św. Meinarda znajduje się jedyny klasztor kontemplacyjny na Łotwie, klasztor karmelitanek bosych, fundacja z Essen w Niemczech.

            Zatem około 2002 roku, poznając trochę dzieje Kościoła na ziemiach Liwonii (nazwa od nadmorskich Liwów), przeczytałem krótki artykulik, w którym autor zastanawia się, czy znajomość języków słowiańskich połabskich i doświadczenie augustianów w ewangelizacji, nie mogłyby przyczynić się do przeniesienia części słowiańskiego słownictwa liturgicznego czy katechetycznego do nowych warunków. Tym bardziej, że w głębi lądu mieszkały plemiona łatgalskie i inne, tworzące obecnie współczesną Łotwę, a pokrewne Słowianom. Nie badałem niestety tych spraw, więc ani potwierdzić, ani zaprzeczyć nie mogę. Być może ci, którzy studiują język łotewski, przerabiają te kwestie.

            Najstarsze teksty po łotewsku pochodzą z początków XVI wieku. W wydrukowanej w 1507 roku w Lipsku „Agendzie”, która zawiera łacińskie i niemieckie teksty modlitw i rytuałów, w tym udzielania Sakramentów świętych, znajdują się dopisane ręcznie przez kapłana katolickiego Mikołaja Gisberta teksty w mówionym języku łotewskim. Mówiony, to znaczy, żeby tekst przeczytany mógł być przez Łotyszy zrozumiany. Są tutaj zarówno teksty długie, jak i krótkie zdania czy wyrażenia. Pierwszym jest Ojcze nasz, potem na przykład sack bern warz („saki bērna vārdu”) – powiedz dziecka imię; gryppi jus baren crus stit („gribat jūsu bērnus kristīt”) – chcecie wasze dziecko ochrzcić; es tizzv („es ticu”) – ja wierzę. W liturgii oczywiście panowała łacina, a poza tym pewna odmiana języka niemieckiego. Spośród ludności łotewskiej i estońskiej, jeśli ktoś był jakoś wykształcony, to tymi językami się posługiwał, a swoimi tylko w mowie potocznej.

            Najstarsza książka w języku łotewskim to katechizm katolicki, wydany przez ojców jezuitów w Wilnie w 1585 roku. Był to bardzo dobry katechizm, dający rozległą wiedzę o wierze i Kościele, do nauczania zwłaszcza dzieci:

            Catechismvs Catholicorum

            Zawiera między innymi wyznanie wiary, czym jest nadzieja, modlitwa Ojcze nasz, czym jest miłość, Dekalog, przykazania miłości, przykazania kościelne, przykazania naturalne, 7 Sakramentów świętych, opis sakramentów, rachunek sumienia, trzy Cnoty Boskie, cztery cnoty kardynalne, 12 owoców Ducha Świętego, uczynki miłosierdzia, osiem błogosławieństw, rzeczy ostateczne człowieka, itd., różne modlitwy, jak np. o szczęśliwy koniec, modlitwa do Matki Boże. Katechizm kończy się słowami: Sława Bogu i litościwej Dziewicy Maryi, Matce Chrystusa. Język katechizmu nie jest tak zgrabny, jak obecny, ale powoli czytając, da się zrozumieć.

            W początkach rewolucji luterańskiej, w 1525 roku, odkryto w beczkach w Lubece książki z „Mszą” Lutra, część po łotewsku (ciekawe, czy zrozumiale). Władze Lubeki kazały to spalić, co też zostało wykonane.

            Łotewski luterański katechizm został wydany w 1588 roku. Kilka lat wcześniej, wraz z przybyciem króla Stefana Batorego pod Rygę, pośpiesznie luterańskie władze miejskie oddały katolikom jeden kościół. Natomiast luteranom-Łotyszom władze oddały na zbór były kościół św. Jana, dominikański, który za sprawą luteran przez dziesiątki lat spełniał rolę chlewu dla świń. Jak ktoś będzie w Rydze, to może w czasie przechadzki tam zajść i zobaczyć budynki klasztoru dominikańskiego przed zborem. Bez trudu można rozpoznać, mimo mieszczących się tam różnych instytucji i sklepików, zarysy kwadratowego klasztoru z wewnętrznym dziedzińcem.

XVI wiek nazywany jest czasem rodzenia się języka łotewskiego. Ja bym się z tym nie zgodził, no, może jeśliby chodziło o język pisany, o literaturę, to tak.

Przykłady kilku słów w języku łotewskim współczesnym:

Dievs – Bóg

Dieva Māte – Matka Boża

Baznīca - Kościół

žēlastība - łaska,

žēlsirdība - miłosierdzie,

žēlums - litość,

grēku nožēla - żal za grzechy,

mīlestība - miłość,

cerība - nadzieja,

ticība - wiara

I jeszcze teksty trzech modlitw: Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo i Chwała Ojcu: Tēvs mūsu..., Esi sveicināta..., Gods lai ir... - Jelgavas Katedrāle

---

tagi: początki kościoła w liwonii 

	Trzy-Krainy
	4 lutego 2025 15:14

13     524    4 zaloguj sie by polubić