Na początku chciałbym uspokoić zaniepokojonych tytułem czytelników. Nikt z nikim tutaj drzeć się nie będzie. Ale o tym później. W ogóle to będzie w notce kilka wątków, aż biłem się w myślach, jaki tytuł dać.

            Najpierw jednak należy zadać pytanie: Czy Łotysze, i Bałtowie jako tacy, przyszli na tereny, gdzie są teraz, z południa, może nawet z południowo-zachodniej Polski? Ale o tym za chwilę.

            W ostatniej notce wyszło, że języki pruski i łotewski są sobie nie tylko pokrewne, ale i podobne. Oczywiście i z językiem polskim mają ścisłe pokrewieństwo, co w tej notce delikatnie udowodnię. Nawet spoglądając na mapę Mazur, na nazwy jezior, zobaczymy na północy jezioro Dargin. Na pewno pochodzi od słowa, które po łotewsku brzmi dārgais – drogi lub dārgā – droga. Jak widzimy, jest tutaj tylko niewielkie przestawienie liter. Podobnie jak w słowie galva – głowa. Jak ktoś to jezioro na mapie znajdzie, to może sobie zadać pytanie, czy jezioro obok, czyli Łabapa, też ma nazwę możliwą do rozszyfrowania z pomocą łotewskiego? Spróbujmy: labā – dobra i upe – rzeka. I gotowe. Gdzieś w pobliżu musiała płynąć taka rzeczka, której pewnie później zmieniono nazwę. Dobra Rzeka, ładna nazwa jeziora. Ale ktoś zapyta: upe to rzeka, a tu jest apa; więc czy tu nie ma błędu? Odpowiadając podam inny przykład. Mamy miasto Gołdap. Nie wiem, jaka jest oryginalna nazwa, ale jedno spojrzenie wskazuje na dwa składowe słowa: gaud, np. w zdaniu: Vilki gaudo. Wilki wyją. A drugi element to znana już upe – rzeka. Niech każdy zada sobie trud, jak przetłumaczyć. Wczoraj, gdy były wspominane różne nazwy z dawnej Pomezanii, nie dopisałem takich miejscowości, jak Popity czy Wolpity. Nie mają one nic wspólnego z piciem, ale głównym rdzeniem tych nazw jest słowo (łotewskie, bo tym przecież językiem się wspomagam) upīte – rzeczka, oczywiście trochę spolszczone. Popity, jak już wiemy z wczorajszej notki, oznacza teren nad rzeczką (Po-…..). To tak, jak miasto na Litwie, chyba już na Żmudzi, Poniewież (tutaj jest litewskie Pa-). A niedaleko jest miasto znane z „Potopu”, czyli „Upita się pali!” W dokładnym tłumaczeniu to Rzeczka się pali.

            Teraz trochę o podobieństwie między językami polskim i łotewskim. Jest ono ogromne, choć na pierwszy rzut oka tak się nie może wydawać. Tak naprędce: roka [czyt. rłoka] – ręka; delna – dłoń, zobi [złobi] – zęby; cilvēks – człowiek; ļaudis – lud, ledus – lód; sniegs – śnieg. Prześledźmy na kilku przykładach, jakie – nazwijmy to procesy, czyli obróbka w wymowie – zachodziły w słowach tak, że stawały się mało podobne.

            Kustēties – nie od razu powiem, co znaczy, ale wspólnie do tego dojdziemy. Bardzo często tam, gdzie w polskim jest h, w łotewskim stało się k. Końcówka -ies w bezokoliczniku oznacza polskie się. A ostatnia spółgłoska w łotewskim bezokoliczniku straciła zmiękczenie, więc tutaj -t = ć. Należy dodać, że w słowie kustēties owo e z kreseczką nie tylko, że jest długie, ale też otwarte, przypominające w wymowie polskie a. Możemy więc, po zebraniu powyższych uwag, sami rozszyfrować to słowo, co oznacza w języku polskim. Dodam tylko, że słowa powoli lewitują i trochę zmieniają znaczenie, dlatego obecnie w łotewskim kustēties oznacza ruszać się.

            Drugie słowo ukaże, jak to samo słowo nabiera innego znaczenia w drugim języku, pewnie przez geograficzne oddalenie i inne „procesy”. Weźmiemy słowo lūgties – modlić się, po łotewsku. A co ono oznaczało w języku polskim? Zaraz wspólnie dojdziemy. Najpierw w tym bezokoliczniku wyłapujemy polskie się. Potraficie już? Na pewno potraficie. Następnie wyłapujemy -ć, które znajduje się tuż przed się. Zostało tylko coś zrobić z owym g, bo wiadomo, że łotewskie zapisane „l” oznacza polskie „ł”. Otóż „g” straciło zmiękczenie, a w polskim ma zmiękczenie. Mamy do wyboru dwa: ż lub dź (można zapisać także jako „dzi”). Po tych uwagach możemy śmiało rozszyfrować słowo, czyli co oznacza po polsku, a które nabrało w łotewskim innego zupełnie znaczenia.

            Jestem przekonany, że wam dobrze idzie, bo teraz przechodzimy do, powiedzmy, niewielkiej geopolityki. W łotewskim jest słowo egle – świerk. Po łatgalsku (wschód Łotwy) to agle, stąd główne sanktuarium Maryjne znajduje się w miejscowości Aglona. Ale pytanie: Skąd się wzięło słowo egle w łotewskim? Gdzieś w uczonych Wikipediach (być może) wyczytałem, że najpierw było słowo jodła. Ci, co udawali się na północ i na wschód, zaczęli coś zmieniać. Jedni stracili po drodze „d”, stąd jołka, a drudzy stracili „j”, a „d” przeszło w „g”. I tak powstał wyraz „egle”. Pytanie otwarte: A skąd mieli ci ludzie wychodzić? Oczywiście z terenu, gdzie rośnie jodła. W Polsce północno-wschodnia granica idzie mniej więcej na wysokości Poznania, potem koło Łodzi, na południe od Warszawy skręca na płd-wsch. ku Roztoczu. Czyli na południe od tej granicy występuje jodła i stamtąd pewnie wyszli. Bo jołka czy egle oznacza pierwotnie w rzeczy samej jodłę, a nie świerka. I druga rzecz. Wiemy, że świerk ma różne nazwy w innych językach, na południe od Polski często nazywany jest smrek lub coś w podobie. Nie wiem, czy w jakimś innym języku nosi nazwę świerk. Lecz, uwaga, zapytałem raz Łotyszy: Jak nazywa się las świerkowy po łotewsku? (Ja tego nie wiedziałem) Odpowiedziano mi od razu – przy czym wcześniej zastrzegłem, że musi być w tym słowie rdzeń -vr- (polskie świerczyna) nazywa się vēris. Vēris!!! Skąd mają tę nazwę, jeśli nie ma u nich słowa świerk? Musiało zostać z dawnych czasów. No, chyba że uczeni w XIX wieku, szukając nowych słów, sięgnęli do języka polskiego właśnie i wymyślili słowo vēris.

            Miałem wspomnieć jeszcze o dwóch sprawach, ale wspomnę o jednej, związanej z tytułem. Co to znaczy „pójść z kimś na udry”? Nie wiem, co uczone księgi na to, ale czy czasami nie stąd, że kiedy polscy panowie w Inflantach polskich (a może też na Litwie?) szli z Łatgalcami na polowanie na wydry, to mówili do nich: Idziemy na udry! Po łotewsku bowiem ūdrs to wydra, ūdri [czyt. uudry] to wydry. Dziękuję czytelnikom za wspólnie wykonaną pracę.

---

tagi: język łotewski  iść na udry 

	Trzy-Krainy
	3 lutego 2025 17:26

10     751    7 zaloguj sie by polubić